Teamflow: Het verschil tussen een gezamenlijke topprestatie en collectief falen?

JEF VAN DEN HOUT & VICTOR WEERENSTEIJN

Feyenoord faalde collectief tijdens de kampioenswedstrijd tegen Excelsior, maar won overtuigend vanaf de eerste minuut de thuiswedstrijd tegen Heracles. In de Kuip stond het legioen als één groot collectief achter het team, en scoorde Kuyt via een assist van coach Van Bronckhorst de openingstreffer in de eerste minuut. Het team stond als één geheel op scherp, en het was Kuyt die namens iedereen die Feyenoord een warm hart toedraagt de doelpunten mocht maken.

Ander voorbeeld: Op 8 juli 2014 stonden er twee kwalitatief gelijkwaardige teams aan de aftrap in Belo Horizonte, Brazilië. De nationale elftallen van Duitsland en Brazilië streden om een plek in de finale van het WK voetbal. Twee uur later stapten de Duitsers van het veld met een 7-1 overwinning op zak. Hoewel beide elftallen qua vaardigheden amper voor elkaar onderdeden, eindigde de wedstrijd in een monsterscore. Waar Duitsland het onderste uit de kan wist te halen, leverden de Brazilianen een collectieve wanprestatie.

Hoe kan het dat twee teams bestaande uit min of meer gelijkwaardige professionals zo verschillend presteren? Of in het geval van Feyenoord: Hoe kan het dat nagenoeg hetzelfde team de ene week er niet staat en de andere week er wel. Het antwoord is samen te vatten in één woord: Teamflow. Het Duitse team zat in een flow, terwijl het Braziliaanse team het vooral moeilijk had met zichzelf. Onze oosterburen streden als één man, de Zuid-Amerikanen streden als een stel onbekenden dat nog nooit eerder met elkaar had samengespeeld. Feyenoord had bij Excelsior last van knikkende knietjes, en in de Kuip was daar de nodige ervarenheid van Kuyt en de gedrevenheid van de Kuip.

Beide voorbeelden zijn niet alleen van toepassing op teams in de topsport, maar ook op teams in het bedrijfsleven. Ieder bedrijf wil dat hun zorgvuldig samengestelde team van professionals in een gezonde teamdynamiek maximaal presteert. Anders gezegd: ieder bedrijf streeft naar maximale flow binnen de organisatie. Maar wat betekent teamflow nu concreet? En hoe bereik je deze specifieke vorm van flow?

Wat is teamflow?

Hoewel teamflow op het eerste gezicht een abstract begrip is, heeft bijna iedereen al eens teamflow ervaren. Alles lijkt vanzelf te gaan, ieder teamlid voert zijn of haar werkzaamheden optimaal uit, alle teamleden zien de bezigheden als een uitdaging en het schakelen tussen verschillende teamleden voelt natuurlijk aan. De teamleden zijn niet bang om te falen en de individuele uitdagingen en doelstellingen sluiten goed op elkaar aan. Kortgezegd staan alle neuzen in het team dezelfde kant op.

Het bovenstaande klinkt als een paar populaire 'catchphrases' uit het bedrijfsleven. Iets om te roepen tijdens vergaderingen om betrokken over te komen bij het management. Punten waarvan iedereen wel inziet dat ze zouden bijdragen aan een beter werkklimaat, maar tevens punten die niet concreet zijn aan te pakken. Het is nu eenmaal zoals het is. Toch?

Nee!

Tot voor kort ging die vlieger inderdaad op. Teamflow was een abstract fenomeen waarvan iedereen wel ongeveer een idee had wat het was, maar waar niemand echt zijn vinger op kon leggen. Inmiddels is het zo dat teamflow een bewezen fenomeen is, met condities en componenten die een meetbaar effect hebben op de behaalde teamflow. Flow Concepts biedt een wetenschappelijk model met bijbehorende aanpak om de teamflow condities te bewerkstelligen. Op deze manier kunnen teams naar een optimale samenwerking met mogelijk schitterende resultaten worden begeleid. Uit onderzoek van Van den Hout (2016; 2017) blijkt namelijk dat de kans op succes bij teams die flowen stukken beter is! Teamflow is geen garantie voor succes, men kan immers de wedstrijd verliezen terwijl men samen flow ervaart. Teamflow draagt echter wel sterk bij aan een betere teamprestatie en gezamenlijk genieten. Met teamflow is de kans op succes vele malen groter!

Het teamflow model

Om teamflow makkelijker te bereiken zijn er zeven condities en vier componenten vastgesteld. Als alle condities aanwezig zijn, is er een optimale omgeving om teamflow te bereiken. De componenten hebben vervolgens weer invloed op het al dan niet aanwezig zijn van de condities. Zo ontstaat een opwaartse spiraal, het vliegwiel! Zie hieronder de animatie waar zichtbaar wordt hoe teamflow ontstaat.

Het startpunt om teamflow te bereiken is de collectieve ambitie. Dat is de intrinsieke motivatie om als team te opereren en te presteren op basis van gedeelde waarden en motivaties, en erkenning van aanvullende kwaliteiten. De collectieve ambitie is de reden waarom een team samenkomt, en waarom iedereen zich verbonden voelt met het team. Het is de reden waarom je samen iets wil. De collectieve ambitie van het team rondom de Nederlandse kunstenaar Ap Verheggen was onlangs: “Hoe fantastisch zou het zijn als met het ontwerp van de SunGlacier families in warme, afgelegen gebieden (zoals woestijnen)  hun eigen water konden produceren. En zo geschiedde, het SunGlacier Team maakte water op basis van zonne-energie in de woestijnen van Mali.  Uit zo’n kloppend hart van gedeelde intrinsieke motivatie vormen zich vaak de volgende zes condities die tot teamflow leiden.

Het volledige team werkt toe naar een concreet en uitdagend gezamenlijk doel, zoals het experiment in Mali, het winnen van de halve finale van het wereldkampioenschap of het spelen van een nummer tijdens een concert met een rockband. 

Als er een gezamenlijk doel is bepaald volgt er al snel een taakverdeling die wordt bepaald door persoonlijke doelen, die als ze worden gerealiseerd bijdragen aan het bereiken van het gezamenlijke doel. De opgestelde persoonlijke doelen zijn uitdagend en prikkelen iemands vaardigheden.

Omdat een team uit diverse leden bestaat met verschillende aanvullende kwaliteiten vindt zo een bundeling van krachten plaats, waar een ieder doet wat hij of zij goed kan en vaak tevens graag doet. Op deze wijze worden de individuele krachten van elk teamlid optimaal voor het team benut.

Als taken worden uitgevoerd is feedback en feedforward op de voortgang zeer gewenst.Een open vorm van communicatie is daarvoor zeer gewenst. Deze vorm is direct, positief en constructief daar waar men verder mee kan en het bloed sneller gaat stromen.

Omdat men een uitdaging met risico’s aangaat is sociale en fysieke veiligheid essentieel. Falen is mogelijk, maar is altijd een leermoment. Successen worden gedeeld, geëvalueerd en gevierd.

Als men doelen met elkaar aangaat, gaat men een dus een wederzijds commitment aan, en dit geldt ook voor het bewaken van elkaars veiligheid. Iedereen is op de hoogte van elkaars verantwoordelijkheden, en houdt elkaar scherp. Men ondersteunt elkaar in het creëren en vasthouden van de ideale teamdynamiek door taakgerichte coaching en door elkaar aan te spreken op verantwoordelijkheden.

Wanneer de voorwaarden voor het bereiken van teamflow aanwezig zijn, is de kans dus groter dat teamleden daadwerkelijk teamflow ervaren. Deze ervaring wordt gekenmerkt door de volgende vier componenten: (1) een gevoel van eenheid met je teamgenoten tijdens de uitvoering van de gezamenlijke taak;  (2)Wederzijds vertrouwen in elkaars kunnen als de eenheid als geheel; (3) een gevoel van vooruitgang in het bereiken van het gezamenlijke doel; en (4) een holistische focus wat inhoudt dat er een gezamenlijke focus heerst op de gezamenlijke taak en men vaak precies weet wie wat hoe en wanneer doet, alsof men volledig is ingespeeld op elkaar en weet wat er gaat komen. Met deze vier componenten kan worden vastgesteld of en in hoeverre teamflow van toepassing is op het team.

Voordelen Teamflow

Wanneer teamflow aanwezig is, dan merkt het betreffende team dat aan alles. Teamleden gaan volledig op in hun individuele taak in het belang van het team. Men is volledig geconcentreerd, en het uitvoeren van de taak lijkt vanzelf te gaan. De teamleden versterken elkaar daarin, en op deze manier is het team in staat zichzelf te ontstijgen. De werkzaamheden krijgen betekenis, geven voldoening, zetten aan tot ontwikkeling en brengen positieve energie voort. Het ervaren van teamflow creëert dus ook een verlangen om nieuwe, nog grotere of intensere uitdagingen aan te gaan.

In de inleiding ging het over de flow die het Duitse voetbalteam tijdens die halve finale in 2014 wist te bereiken. Een team dat er op het allerhoogste niveau in slaagt om zó te flowen, spreekt tot de verbeelding. Ook het Nederlands elftal liet deze vorm van flow zien tijdens het WK. Het lijkt nu bijna onmogelijk voor het Nederlands elftal deze flow na te bootsen, laat staan te overtreffen. Uit het onderzoek van Van den Hout et al. (2016) blijkt dat het wel degelijk mogelijk is om teamflow te bereiken. De voorwaarden voor flow zijn te creëren, meetbaar, en beïnvloedbaar. Hierdoor kan de kans op teamflow groter worden gemaakt, en kunnen uitdagingen plezierig worden overtroffen.

Flow Concepts ontwierp een teamflow traject waar teams binnen organisaties met elkaar de condities voor teamflow kunnen creëren zodat het geheel van de organisatie in een collectieve flow kan komen. Flow is daarmee geen abstracte droom meer van hoe het zou moeten gaan. Flow is een tastbaar en meetbaar fenomeen dat voor elk team binnen handbereik ligt. Zal het bondscoach Dick Advocaat lukken deze flow opnieuw te bereiken? Feyenoord en Ajax is het inmiddels weer gelukt.

Referenties:

Van den Hout, J.J.J. (2017) Team flow: From Concept to Application (Samenvatting Proefschrift). Tijdschrift voor Positieve Psychologie.

Van den Hout, J.J.J (2016). Team Flow: From Concept to Application. (Doctoral Dissertation). Eindhoven University of Technology, Eindhoven.

Van den Hout, J. J., Davis, O. C., & Walrave, B. (2016). The application of team flow theory. In Harmat, L., Andersen, F. Ø., Ullén, F., Wright, J., & Sadlo, G. (Eds.), Flow experience (pp. 233-247). Dordrecht: Springer International Publishing.