JEF VAN DEN HOUT
Op onze website en social media uitingen hebben we het vaak over teamflow, maar wat is dat nu eigenlijk precies en wat zijn de voorwaarden en voordelen van teamflow? In deze blog doen we daar verslag van en maken we het tastbaar. We leggen kort uit wat het is en hoe je daar kan komen. Vervolgens lichten we toe waarom het zo belangrijk is regelmatig flow met je team te ervaren.
Wat is flow?
Flow is een optimale ervaring. Een ervaring waarin een persoon helemaal opgaat in een activiteit of taak. Het uitvoeren van de de taak wordt als uitdagend ervaren en vraagt de volledige concentratie van de persoon in kwestie om de taak succesvol te volbrengen. Tijdens de uitvoering handelt men spontaan, alert en intuïtief. Men weet precies hoe men ervoor staat en wat de volgende stap zou moeten zijn. Tijdbesef verdwijnt indien dit geen onderdeel uitmaakt van de taak, de tijd kan vliegen of juist stilstaan, dit puur afhankelijk van de persoon en het type activiteit waarin men vervlochten is.
Wetenschappelijk zijn er door Mihaly Csikszentmihalyi negen elementen vastgesteld die kenmerkend zijn voor de flow ervaring (Csikszentmihalyi, 1990). Deze negen elementen beschreven we eerder hier. Onderzoek naar flow op individueel niveau laat zien dat flow kan leiden tot betere prestaties, meer werkplezier, voldoening, geluk, creativiteit en betekenis (Csikszentmihalyi & Nakamura, 2009).
Zou het daarom niet fantastisch zijn als professionals die samenwerken in een team zich in een klimaat begeven waar de kans op het ontstaan flow groot is? Wij deden hier wetenschappelijk onderzoek naar en vonden de voorwaarden, de kenmerken en de voordelen van teamflow. Om teams in de praktijk te helpen bouwen aan een teamflow klimaat ontwierpen we het teamflow model (zie figuur 1 hieronder) waarin de voorwaarden en kenmerken bij elkaar zijn gebracht. Het Teamflow Model biedt teamleden een handige visuele referentie voor wat ze kunnen doen om teamflow samen te bereiken. We willen graag extra benadrukken dat alle 11 elementen met elkaar verband houden in beide richtingen, maar dat het model de belangrijkste relaties bevat die het proces naar teamflow beschrijven. Het model fungeert als het ware als een praatplaat voor reflectie op de te ondernemen taken als het proces van samenwerken op zichzelf.
Figuur 1: Het Teamflow Model (Van den Hout, 2016)
Wat is teamflow en hoe ervaart men dat?
Een team is een kleine groep van personen met aanvullende vaardigheden die zich gecommitteerd hebben aan een gezamenlijk hoger doel met prestatie doelstellingen en bijbehorende aanpak, waarvoor ze elkaar verantwoordelijk houden (Katzenbach & Smith, 1992). Als je de voorwaarden in een team weet te creëren waarin elk individuele teamlid flow kan ervaren tijdens de uitvoering van zijn of haar persoonlijke taak is de kans groot op een daadwerkelijke teamflow ervaring. Teamflow is het moment dat alle teamleden tijdens de uitvoering van hun onderling afhankelijke taken samen flow ervaren waardoor deze ervaring een eigen en uniek karakter krijgt (Van den Hout, Davis & Weggeman, 2018). Het betreft dus ook een optimale ervaring, maar nu van een optimale samenwerking die wordt gekenmerkt door:
- een gevoel van eenheid delen met elkaar alsof het team één handelend organisme is;
- een gevoel van gezamenlijke vooruitgang ervaren alsof men moeiteloos op elkaar voortbouwt waardoor teamleden het gevoel krijgen alsof ze samen een vliegwiel vormen, opstijgen, en presteren boven hun eigen kunnen;
- een gevoel van elkaar wederzijds blind te kunnen vertrouwen en daarbij de overtuiging hebben de gezamenlijk taak samen met goed resultaat te kunnen volbrengen;
- het gevoel hebben met een holistische focus de gezamenlijke taak uit te voeren. Dit houdt in dat alle teamleden de persoonlijke taken met een dusdanige concentratie uitvoeren die volledig past in de harmonie en het na te steven (hoger) doel van het team.
Bovenstaande vier kenmerken vormen dus samen de beleving van een teamflowervaring.Het begrip teamflow kan dus worden omschreven als het ervaren van flow tijdens de uitvoering van activiteiten in het belang van het team, waarbij het individuele teamlid het gevoel heeft dat het geheel waarvan men deel uitmaakt, de team dynamiek, ook in een flow verkeert. Deze beleving ontstaat omdat naast de vier kenmerken een zevental noodzakelijke voorwaarden aanwezig zijn. Deze voorwaarden maken dus ook onderdeel uit van de beleving van teamflow maar gaan vooraf aan het ervaren van de bovenstaande vier kenmerken. Je zou deze zeven voorwaarden daarom ook wel precondities kunnen noemen en de vier kenmerken de condities van teamflow.
Hoe ontstaat teamflow en wat zijn de zeven voorwaarden voor teamflow?
Collectieve ambitie
Teamflowervaringen ontstaan vaak met de komst van een collectieve ambitie. Een gedeelde intrinsieke motivatie om samen een team te vormen en een gezamenlijke taak op te pakken. Dit kan iets plezierigs zijn zoals een partijtje voetbal of iets belangrijks zoals goede zorg verlenen aan een behoevende patiënt. Vaak zitten hier dus waarden achter die men met elkaar deelt. Daarnaast omvat de collectieve ambitie ook de erkenning van aanvullende kwaliteiten in het team waardoor men juist met deze groep mensen een team wil vormen. Erkent men deze aanvullende kwaliteiten namelijk niet dan is er geen sprake van vertrouwen in de samenwerking en zal er zich geen heus team rond de collectieve ambitie vormen.
Een duidelijk uitdagend gezamenlijk doel
Indien er een collectieve ambitie heerst in een team dan leiden de teamleden vaak gezamenlijk één of meerdere gezamenlijke doelen af die worden uitgezet in de tijd. Dit zijn vaak concrete resultaten die op een bepaald moment opgeleverd of behaald dienen te worden. Dit doel zorgt er dus voor dat men op een bepaald moment ook echt samen in actie komt. Voor het kunnen bereiken van teamflow is het belangrijk dat dit teamdoel concreet, uitdagend maar wel haalbaar voor het team is.
Afgestemde persoonlijke doelen
Als men gezamenlijke doelen stelt houdt dit gelijk ook in dat men met elkaar taken gaat verdelen. Wie doet dus op welk moment wat om dit doel samen te kunnen bereiken. Men stemt dus met elkaar een taken- of rollenverdeling af, of met andere woorden men stemt persoonlijke doelen met elkaar af die allen een bijdrage leven aan het gezamenlijke teamdoel. De aanwezigheid van persoonlijke doelen die een bijdrage leveren aan het behalen van het gezamenlijke doel. De opgestelde persoonlijke doelen zijn duidelijk geformuleerd, betekenisvol en eigen, en zorgen daarnaast voor groei en ontwikkeling van het individu als het team als geheel.
Bundeling van krachten
Voor het kunnen ervaren van flow tijdens de uitvoering van taken is het belangrijk dat men zich daarbij positief uitgedaagd voelt. Het uitdagingsniveau moet prikkelend zijn voor de persoonlijke kwaliteiten, vaardigheden of competenties. Men moet wel het gevoel hebben de taak aan te kunnen, maar het mag wel een beetje spannend worden of men dit ook daadwerkelijk gaat halen. Gezonde spanning dus die ervoor zorgt dat men alert en geconcentreerd blijft. Voor teamflow moet de inzet van ieder afzonderlijke teamlid dan dus ook uitdagend zijn. M.a.w.; krachten moeten op dit soort momenten dus zodanig gebundeld worden dat elk teamlid volledig zijn persoonlijke kracht kan inzetten en er synergie kan ontstaan doordat men met elkaar aan de slag gaat.
Open communicatie, positief, direct en constructief!
Dit brengt ons bij de volgende voorwaarde, namelijk die van open communicatie. Voor elk betrokken teamlid moet het op elk gewenst moment duidelijk zijn wie wat doet, hoe men er persoonlijk voor staat en het team als geheel. Benodigd hiervoor is feedback op de eigen taak, de gezamenlijke taak, en het samenwerkingsproces. Deze feedback is duidelijk, constructief en aanmoedigend. Door de open communicatie en het voorzien in feedback worden de bijdragen van alle leden in het behalen van het gezamenlijke doel zichtbaar. Hierdoor kan het team voortbouwen op de interactie met elkaar om het gezamenlijke doel zo effectief en efficiënt te realiseren. Als aan deze voorwaarde wordt voldaan is het team in staat om behendig (agile) te manoeuvreren op uitdagende of risicovolle situaties die zich (onverwachts) gaan voordoen.
Veiligheid
Als men met elkaar uitdagingen of risico’s aangaat is veiligheid een belangrijke voorwaarde. Elk teamlid moet zich fysiek, psychologisch en sociaal veilig voelen om de persoonlijke taken te kunnen uitvoeren. Om dit te bereiken worden onnodige en onacceptabele risico’s uitgesloten, maar blijft de kans om te falen natuurlijk bestaan. De gezamenlijke en persoonlijke doelen zijn immers uitdagend opgesteld. Voor het sociale aspect van veiligheid houdt dit in dat wat betreft de communicatie deze voor het merendeel dus positief, direct en constructief is. Hierdoor durft men de taak ook psychologisch aan te gaan en ervaart men bijvoorbeeld minder stress of faalangst. Soms mag men momenten van negatieve uitingen toestaan als iemand bijvoorbeeld structureel niet aan afspraken houdt en men deze persoon hier al meerdere malen constructief op heeft gewezen.
Wederzijds commitment
Als laatste essentiële voorwaarde benoemen we nog het aangaan van een wederzijds commitment. De verantwoordelijkheid met elkaar aangaan om met toewijding en overgave het beoogde gezamenlijke doel te bereiken. Men ondersteunt elkaar in het creëren en vasthouden van de ideale teamdynamiek die wordt gevormd door de aanwezigheid van de team flow condities. Dit doet men door taakgerichte coaching en door elkaar aan te spreken op verantwoordelijkheden. Daarnaast kan dit commitment worden uitgebreid in het naleven van bepaalde principes, gedragsregels en/of veiligheidsmaatregelen. Het is raadzaam als teamleden met elkaar die commitments met elkaar overeenkomen die ertoe doen en ervoor zorgen dat er sprake blijft zijn van een gezond, positief en prestatieklimaat.
Indien deze voorwaarden allen aanwezig zijn is de kans op het ervaren van de vier kenmerken van de teamflow ervaring dus het grootst. Het begrip teamflow kan daarmee worden omschreven als het ervaren van flow tijdens de uitvoering van activiteiten in het belang van het team, waarbij het individuele teamlid het gevoel heeft dat het geheel waarvan men deel uitmaakt, de team dynamiek, in een optimale procesmatige samenwerkingsflow verkeert die tegelijkertijd als moeiteloos, uitdagend en voortvarend wordt ervaren.
Waarom zouden we regelmatig teamflow moeten ervaren?
In de beschrijving van de 11 elementen van teamflow zitten al een aantal mogelijke voordelen opgesloten. De meeste mensen vinden het namelijk prettig als er uitdaging is, duidelijkheid, structuur, zaken voortvarend verlopen, je wordt ingezet op zaken waarvoor je intrinsiek bent gemotiveerd en ook goed in bent. Feedback ontvangen van teamleden is misschien soms lastig maar als dit positief en opbouwend gebeurt geeft dit ook weer groeimogelijkheden. Zo bezien zijn er al behoorlijk wat voordelen uit de teamflowervaring zelf te behalen. In ons onderzoek hebben we in verschillende contexten ook onderzoek gedaan naar de effecten van teamflow. In de toekomst zullen we hier zeker aanvullend onderzoek naar doen. Hier alvast een overzicht van de mogelijke voordelen van teamflow:
Betere teamprestaties
In flow gaat men helemaal op in de taak, is men volledig geconcentreerd en lijkt het uitvoeren van de taak als vanzelf te gaan. Dit kan niet anders leiden tot het behalen van een kwalitatief betere performance. Indien men elkaar op deze manier versterkt in een teamverband kan het team zichzelf zeer ruim overtreffen. Men stuwt elkaar zowel op individueel als op teamniveau naar grotere hoogten. In een onderzoek naar teamflow binnen studentenprojectteams vonden we ook een positief verband tussen teamflow en de kwaliteit van hun output (Van den Hout, Gevers, Davis & Weggeman, 2019).
Creativiteit
Het vermoeden bestaat dat men in flow creatiever handelt en sommige studies bevestigen dit ook. In een afstudeeronderzoek naar teamflow en creativiteit is onlangs ook een positief verband gevonden (Verhoeven, 2018).
Ontwikkeling
In flow is het leervermogen groter en ontwikkelt men zichzelf dus verder in het uitvoeren van de taak (Csikszentmihalyi & LeFevre, 1989). De aanwezigheid van teamgenoten vergroten dit effect enorm door de directe mogelijkheid van taakgerichte feedback. Het team corrigeert zichzelf zo ook als team en dus is de kans groot dat er ontwikkeling plaats vindt op zowel individueel als teamniveau.
Verlangen om samen nieuwe uitdagingen aan te gaan
Het ervaren van flow creëert een verlangen om een nieuwe uitdaging aan te gaan (Csikszentmihalyi, 1990). In teamverband ontstaat dan het verlangen naar een nieuwe gezamenlijke uitdaging die nog intenser is. Dit omdat men de teamflow ervaring deelt als een ervaring van grote betekenis en intense voldoening. We denken zelfs dat deze momenten ons de rest van ons leven bij blijven.
Positieve sfeer
Indien men regelmatig teamflow met elkaar ervaart heerst er een vorm van positieve communicatie in het team en daarmee dus waarschijnlijk ook een positieve sfeer in het team (Van den Hout, Davis, & Weggeman, 2018). In een onderzoek naar teamflow binnen professionele teams in het werk als ook in studenten projectteams vonden we ook een positief verband tussen teamflow en het individuele geluk niveau (Van den Hout, Gevers, Davis & Weggeman, 2019).
Betekenisvolle ervaring
Door het uitvoeren van persoonlijke doelen die voort komen uit intrinsieke motivatie ervaart men de uitvoering van de taken wellicht als zeer betekenisvol. In teamverband deelt men dit met elkaar wat de ervaring en de overtuiging de activiteit te ondernemen kan versterken.
Voldoening
Het ervaren van flow levert voldoening op, de activiteit is immers intrinsiek belonend (Csikszentmihalyi, 1990; Akasawa, 2004). In teamverband kan men dit gevoel met elkaar achteraf delen wat mogelijk wederom een versterkend en bindend effect heeft.
Geluk
Het is bekend dat er een positief verband bestaat tussen flow en geluk (Csikszentmihalyi, 1990). In een onderzoek naar teamflow binnen professionele teams in het werk als ook in studenten projectteams vonden we ook een positief verband tussen teamflow en het individuele geluk niveau (Van den Hout, Gevers, Davis & Weggeman, 2019). Het lijkt er dus op dat het regelmatig ervaren van teamflow een bijdrage levert aan het individueel geluk van mensen.
Het lijkt er dus op samenwerken in een klimaat waar de kans op teamflow groot is relevant is en mag worden nagestreefd. Hou er daarbij wel rekening mee dat men niet continu als individu of team in flow hoeft te zitten. Juist niet! Flowervaringen moeten worden afgewisseld met momenten van (zelf)reflectie. Doet men dit niet dan zou de flow zo maar kunnen omslaan in een aantal nadelige effecten. Meer daarover in een volgende blog. Voor nu wensen we jullie allen regelmatig intense flow toe!
Referenties
Asakawa, K. (2004). Flow experience and autotelic personality in Japanese college students: How do they experience challenges in daily life? Journal of Happiness Studies, 5(2), 123–154.
Csikszentmihalyi, M., & LeFevre, J. (1989). Optimal experience in work and leisure. Journal of Personality and Social Psychology, 56(5), 815–822.
Csikszentmihalyi, M. (1990). Flow: The psychology of optimal experience. New York: Harper and Row.
Katzenbach, J. R., & Smith, D. K. (1992). The wisdom of teams: Creating the high-performance organization. Boston, MA: Harvard Business Press.
Nakamura, J., & Csikszentmihalyi, M. (2009). Flow theory and research. In C. R. Snyder & S. J. Lopez, The Oxford handbook of positive psychology (2nd Ed.), (pp. 195-206). Oxford: Oxford University Press.
Van den Hout, J. J., Davis, O. C., & Walrave, B. (2011). The application of team flow theory. In Harmat, L., Andersen, F. Ø., Ullén, F., Wright, J., & Sadlo, G. (Eds.), Flow experience (pp. 233-247). Dordrecht: Springer International Publishing.
Van den Hout, J.J.J (2016). Team Flow: From Concept to Application. (Doctoral Dissertation). Eindhoven University of Technology, Eindhoven.
Van den Hout, J.J.J, Gevers, J.M.P, Davis, O.C., Weggeman, M.C.D.P. (2019). Developing and testing the Team Flow Monitor. Cogent Psychology 6:1, DOI: 10.1080/23311908.2019.1643962
Van den Hout, J.J.J., Davis, O.C., & Weggeman, M.D.C.P. (2018). The conceptualization of team flow. The Journal of Psychology, 152(6), 388-423.
Van den Hout, J.J.J, Davis, O.C., (2019). Team Flow: The psychology of optimal collaboration. Cham: Springer International Publishing
Verhoeven, B. (2018) Let’s flow! Transformational leadership and team effectiveness: The mediating role of team flow in organizations. Master Thesis. Eindhoven: Eindhoven University of Technology.
